جایگاه تخلص در غزلیات مدحی حافظ

پس از روند گسترش غزل و افول قصیده سرایی، چون پیوند شعر و شاعری با دربار منقطع نگشته بود، غزل تا حدی، وظیفه¬ی اصلی قصیده را (مدح ممدوح) بر دوش کشید. مدیحه سراییِ در غزل، غالباً در دیوان شاعرانی ملموس¬تر است که جز غزل در قالب دیگری شعر نگفته¬اند. (یا در قوالب دیگر بسیار کم شعر گفته¬اند) حافظ شیرازی نیز مانند بسیاری از شاعران در غزل به مدح بعضی از پادشاهان، وزرا و... پرداخته است. اما مدایح او رنگ و بویی دیگر دارد. در بسیاری از مواقع ابیات مدح با دیگر ابیات غزل گره نخورده و تصنعی می¬نماید. او تا حدود زیادی از طریق ذکر نام ممدوح و تخلص خود، که گاهی با هم در یک بیت می¬آیند و گاهی یکی بر دیگری مقدم می¬شود، عظمت و شأن ممدوح را تلویحاً مشخص کرده¬ است. شاید به همین دلیل است که در بعضی از غزل¬های مدحی گاهی تخلص در بیت آخر و گاهی در بیت ماقبل آمده¬ است و احیاناً به جای تخلصِ به نام خود، به نام ممدوح تخلص کرده و گاهی پس از اتمام غزل از ممدوح یاد می¬کند. به طور کلی در این مقاله سعی شده با توجه به جای¬گیری تخلص و ممدوح در غزل¬های مدحی حافظ تا حدی شأن و منزلت آنان در نظر حافظ مشخص شود. کلمات کلیدی: حافظ، غزل، مدح، ممدوح.